Fiil Çatısı Online Test

Çatı özelliği sadece fiillerde aranır. Dolayısıyla yüklemi isim olan cümlelerde çatı özelliği aranmaz. a) koş-: fiil b) sor-: fiil c) dol-: fiil d) yok: isim e) çarp-: fiil

İşi, eylemi yapan özne cümlede varsa bu gerçek öznedir. Özne işi yapan değil de yapılan işten etkilenense bu sözde öznedir. Sözde özne -l,-n eklerini alarak oluşan edilgen çatılı fiillerde olur. Bu iki özne türünün de olmadığı durumlarda karşımıza öznesiz cümleler çıkar. Bunlar Türkçede geçişsiz eylemlerin edilgen yapılmasıyla oluşur. “Doğru söze kızılmaz.” örneğinde olduğu gibi. Cümlede “kızılmayan ne” sorusunun cevabı olması gereken özne yoktur. “neye kızılmaz” sorusunun cevabı da dolaylı tümleçtir. Dolayısıyla bu cümlede özne yoktur. “kız-” fiili de “onu kızdı” olarak yani nesne getirilerek kullanılmadığına göre geçişsizdir. Buna bir de edilgenlik eki olan -l gelince sözcük edilgen-geçişsiz olur ve özne almaz. a) “kap-ıl-dım”: yüklem / kapılan kim, ben: gerçek özne b) çalkala – n – ıyor: yüklem / çalkalanan kim, ülke: sözde özne c) kıvranıyordu: yüklem / kıvranan kim, hasta: gerçek özne d) çözü-l-emez: yüklem / çözülemeyen ne, bölgesel sorunlar: sözde özne e) yürü-n-mez: yüklem / yürünmeyen ne, soru

Özne-yüklem ilişkisi sorulduğunda fiilin etken,edilgen,dönüşlü veya işteş olmasından bahsediliyor demektir. Farklı olanı bulmalıyız. Bunun en kolay yolu fiildeki ekleri ayırt etmek. Çünkü işteş olursa “-ş” ekini alır, edilgen veya dönüşlü ise “-l,-n” eklerini alır, etkense de bu üç ekten hiçbirini almaz. a) ayır - ıl – madı: -l ekini aldığına göre ya edilgen ya dönüşlü. Bu ikisini ayırmak için hemen özneye bakarız özne gerçek mi sözde mi?(2.soruda açıkladık) Gerçekse dönüşlü, sözdeyse edilgen. Ayrılmayan kim, o: gerçek özne / dönüşlü b) büyüle-n-dim: -n eki var, büyülenenin “ben” gerçek öznesi olduğu belli, demek ki dönüşlü. c) gönder-il-ecek: -l eki var, gönderen kişi belli değil, gönderilen nesne belli, o da “yünler”, özne sorusuna cevap veriyor, demek ki edilgen d) üz-ül-dü: -l eki var, üzülenin herkes olduğu belli, yani gerçek özne var, dönüşlü. e) söyle – n – di: -l eki var, söylenen kişinin o olduğu belli, yani gerçek özne var, dönüşlü.

Nesne-yüklem ilişkisi sorulduğunda önce fiilin geçişli veya geçişsiz olma durumuna bakarız, eğer fark yoksa ettirgenlik ve oldurganlık ararız. Nesne alan fiiller geçişli, almayanlar geçişsizdir. Bunu ayırmanın en pratik yolu, fiili başına “onu” sözcüğünü getirerek okumaktır. Anlamlı olan nesne alabilir demektir ve geçişlidir, olmayan ise geçişsizdir. Ancak eleyicilere düşmemek için bence cümlenin öznesini de kullanarak okuyun ki sonuç kesin olsun. a) “Polisler onu geldi”: geçişsiz b) “Öğretmen onu istemiş”: geçişli c) “O onu yerleşti.”: geçişsiz d) “Aldığı maaş onu yetmiyordu”: geçişsiz e) “Gözyaşları onu akıyordu”: geçişsiz. Gördüğünüz gibi özne ve yüklemin arasına “onu” getirerek okuduğunuzda fiilin geçişli olup olmadığını çok net olarak bulursunuz.

Geçişsiz fiiller -r,-t,-dir ekleri yardımıyla geçişli hale getirilirler. Örneğin “onu uyudu” anlamlı olmadığına göre uyu- fiili geçişsizdir. ama -t eklersek “onu uyuttu” geçişli olur. Buna oldurganlık denir. Bu soruda da oldurgan fiili bulmamız isteniyor. a) “onu yattı”: geçişsiz “onu yat-ır-dı”: geçişli / oldurgan b) “onu taşıdı”: geçişli “onu taşı-t-tı”: geçişli / ettirgen c) “onu bildi”: geçişli “onu bil-dir-di”: geçişli /ettirgen d) “onu dikti”: geçişli “onu dik-tir-di”: geçişli / ettirgen e) “onu aldı”: geçişli “onu al-dır-dı”: geçişli / ettirgen

İşteş fiiler iki şekilde karşımıza çıkar, ilkinde iş birden fazla özne tarafından birlikte, toplu halde yapılır, diğerinde de iş karşılıklı iki özne tarafından yapılır. Bunu ayırt edebilmek için cümlenin anlamına bakarız. a) İki kişi karşılaşıyor. b) O ve yönetim karşılıklı olarak tartışıyor. c) İki kişi karşılıklı haberleşiyor. d) Çocuklar hep birlikte kaçışıyor. e) O ve diğerleri karşılıklı vedalaşıyor.

Etken olması için -l,-n,-ş eklerini almaması, geçişli olması için de nesne alması gerekir. a) “onu bilir”: geçişli / bil-ir: etken b) “onu olmalıdır”: geçişsiz / ol-malı-dır: etken c) “onu verilmiştir”: geçişsiz / ver -il – miş-tir: edilgen d) “onu hedeflenmiştir”: geçişsiz / hedef-le – n – miş-tir: edilgen e) “onu gerekir”: geçişsiz / gerek-ir: etken

Dönüşlü fiiller aynı edilgenler gibi -l veya -n ekini alırlar. Ancak onlar edilgenlerden farklı olarak sözde değil gerçek özneye sahiptir. Yapılan eylemin özneye dönmesi durumudur. a) kes-il-di: yüklem / kesilen ne, elektrikler: sözde özne / Elektrikler kendi kendini kesmemiştir. Onu bir kesen vardır ancak bu cümlede verilmemiştir. Bu yüzden edilgen b) hazırla-n-mıştı: yüklem / hazırlanan ne: kahvaltı sofrası: özne / sofra kendi kendini hazırlamadığına ve onu hazırlayan cümlede verilmediğine göre edilgen c) uza-n-dı: yüklem / uzanan kim: o / Uzanma eylemini yapan “o” öznesi bellidir. Bu da eylemin dönüşlü olduğunu gösterir. d) oturu-l-urdu: yüklem / oturulan ne: özne yok / geçişsiz-edilgenlerde özne yok. e) tanı-n-ıyor: yüklem / tanınan kim: Türk romanı / Tanıma eylemini gerçekleştiren belli olmadığına göre sözde öznedir, fiil edilgendir.

a) “onu yaptırırım”: geçişli / beslediğim hayvanların aşılarını (yükleme sorulan neyi sorusunun cevabı nesnedir) b) “onu uyardı”: geçişli / uyarma eyleminden etkilenen kişi cümlede verilmediğine, yükleme sorulan kimi sorusuna cevap olmadığına göre cevap budur. c) “onu seyrediyordu”: geçişli / “gemileri”: nesne d) “onu çözdük”: geçişli / “soruların çoğunu”: nesne e) “onu giymişti”: geçişli / “kıpkırmızı bir elbise”: nesne

İşteş fiiler iki şekilde karşımıza çıkar, ilkinde iş birden fazla özne tarafından birlikte, toplu halde yapılır, diğerinde de iş karşılıklı iki özne tarafından yapılır. Bunu ayırt edebilmek için cümlenin anlamına bakarız. a) Herkes topluca koşuşmuş. b) Kuşlar hep birlikte uçuşmuşlar. c) Taksi ve tır karşılıklı çarpışır. d) Kuşlar hep birlikte cıvıldaşıyor. e) Kadınlar topluca ağlaşıyor.

a) hırpala-n-mış: Hırpalayanlar kim belli değil, hırpalanan yani nesne olan “genç”. Fiil -n edilgenlik ekini de almış olduğuna göre edilgendir, genç de sözde öznedir. b) çek-il-di: Çekilenin genç olduğu belli. Fiilde -l eki var ama özne gerçek, demek ki dönüşlü. c) ayır-ıl-dı: Ayrılma işini yapan gencin kendisi olduğuna göre fiil dönüşlü, özne de gerçektir. d) kat-ıl-dı: Katılma işini yapan gencin kendisi olduğuna göre fiil dönüşlü, özne gerçek. e) kır-ıl-dı: Kırılan gencin kendisi olduğuna göre fiil dönüşlü, özne gerçek.

a) uyu - t(oldurganlık eki) b) dur – dur(oldurganlık eki) – ul(edilgenlik eki) c) mektup-laş(işteşlik eki) d) bil – dir(ettirgenlik eki) e) yürü – t(oldurganlık eki)

Soruda dönüşlü fiili bulmamız isteniyor. yani fiil hem -l,-n eklerinden birini alacak hem de cümlede gerçek özne kullanılacak. a) sık-ıl-mıştı: Sıkılanın “o” öznesi olduğu belli / dönüşlü b) kullan-ıl-mıştır: Kullanan belli değil / edilgen c) karşıla-n-dı: Karşılayan belli değil / edilgen d) almıştı: etken e) payla-ş-tık: işteş

a) O neyi verir: ince ayrıntıları / geçişli b) Sanatçı kimi etkilemiştir: yeni şairleri / geçişli c) Dili neyi engellemiştir: sanatçının halkla bütünleşmesini / geçişli d) Değişimin bir ucu neyi yansır: cevap yok / geçişsiz e) Biz neyi ayıramayız: dil ve edebiyatı / geçişli

a) değerle-n-dirilmemelidir: değerlendiren belli değil / edilgen b) yarat-ıl-amaz: yaratan belli değil / edilgen c) yetiştir-il-ir: yetiştiren belli değil / edilgen d) ulaş-ıl-amaz: ulaşan belli değil / edilgen e) etkile-n-miştir: etkilenen kim: o / dönüşlü