Sözcük Yapısı Test

Dilimizde bir varlığın neye ve kime ait olduğunu belirten ekler, iyelik ekleridir(-im,-in,-i, -imiz, -iniz,-leri) Bir kelimenin sonunda bu eklerden birini gördüğümüzde onların iyelik eki olup olmadıklarından emin olmak istiyorsak sözcüğün başına ekin kaçıncı şahıs olduğunu dikkate alarak zamir getiririz(benim, senin, onun, bizim, sizin, onların). Bunu yaptığımızda anlamlı bir tamlama oluşuyorsa (örn: “onun” Fişi çıkmış.) iyelik ekidir; olmuyorsa (örn: “onun” Fişi tak.) iyelik eki değildir. Bu bilgiye dayanarak cümlelerdeki iyelik eklerini bulalım: - “onun” çantas-ı-nı. Çantanın birisine ait olduğu bellidir. “-i” iyelik 3. tekil kişi eki. - “onun” yarıs-ı. Neyin yarısı olduğu bellidir. “-i” iyelik 3. tekil kişi eki. - “onun” keçileri kaçırıyorum. Keçilerin kime ait olduğu belli olmadığına göre ve “-i” eki neyi sorusuna cevap verdiğine göre iyelik eki değil, ismin belirtme hal ekidir. - “onun” soruyu. Yine neyi sorusuna cevap verildiğine göre hal ekidir. - “onun” seni” affetmiştir. Kimi sorusuna cevap ve

Dilbilgisi sorularında, tanım içerikli soruların sayısında artış var. Öğrenci genellikle tanımlardan ve ayrıntılı adlandırmalardan uzak durduğu için bu tarz soru yapıları tercih ediliyor sanırım. Bu yüzden özellikle eklerin tam adlarını bilmeye gayret edelim. Bu soruda da öğrencilerin ismin -e hali diye ezberlediği yönelme durum eki sorulmuş. -e karşınıza yönelme haricinde yapım eki olarak da çıkabilir(örn: diz-e, sür-e), bu sorunun eleyicisi de zaten budur. Dikkatinizi bu noktaya vermelisiniz. - katıl-a katıl-a: “-a…-a” zarf-fiil ekidir ve tüm fiilimsiler gibi yapım ekidir. - sinekler-e, ateşböceklerin-e: Yönelme durum eki - kahramanlar-a, mucizeler-e: Yönelme durum eki - derd-e: Yönelme durum eki - yerler-e: Yönelme durum eki

Türemiş olabilmesi için bir sözcüğün başka bir sözcükle birleşmemiş olması ve elbette yapım eki almış olması gerekir. - nişan almak: Anlamca kaynaşmış(deyimleşmiş) birleşik eylemdir.

- ileri(kök)-le(yapım eki),yor-du: Türemiş eylem.

- yat(kök)-ış(yapım eki)-(ı)yor-du: Türemiş eylem

- iz(kök)-le(yapım eki)-di: Türemiş eylem

- top(kök)-la(yapım eki)-n(yapım eki)-dı: Türemiş eylem

Bu tarz soru kökü ile karşılaştığımızda sözcüğün basit, türemiş veya birleşik olup olmadığına bakarız. - çık(fiil kökü) – ma(isim-fiil eki,yapım ekidir): Türemiş isim - şüphe(isim kökü) – siz(yapım eki): Türemiş isim - düş(fiil kökü) – ük(yapım eki): Türemiş isim - bel(isim kökü) – den(ayrılma durum eki, çekim ekidir): Basit isim - soğu(fiil kökü) – k(yapım eki): Türemiş eylem

- göremedim: Görebildim fiilinin olumsuzu. Yardımcı eylemle kurulan birleşik eylemdir. - binbir: Birleşik sözcük - hasret kaldım: Anlamca kaynaşmış(deyimleşmiş) birleşik eylemdir.

- deng-in(iyelik 2.tekil kişi eki): Basit - kır-gın(yapım eki): Türemiş - engin(isim kökü): Basit - zengin(isim kökü): Basit - sal-gın(yapım eki): Türemiş

1. soruda yaptığımız açıklamalar bu sorunun çözümü için de kullanılabilir. Ek olarak iyelik eklerinin bir varlığa ait olma anlamı vermeleri, onların her zaman bir tamlanan olduklarını gösterir. Çünkü başına (cümlede kullanılsın veya kullanılmasın) mutlaka anlam olarak neye veya kime ait olduğunu gösteren bir sözcük gelir. - şarkıların ruh-u: İsim tamlamasında tamlanan durumunda. Ruhun şarkılara ait olduğunu anlatıyor ek. İyelik 3. tekil kişi eki. - zavallının kimses-i: İyelik 3. tekil kişi eki. - “onun” kalb-i kırmak: Anlamca olmaz, neyi sorusunu da cevaplar, demek ki belirtme durum eki. - “onun” akl-ı: İyelik 3. tekil kişi eki. - “onun” ses-i: İyelik 3. tekil kişi eki.

Bu soru kökünü gördüğümüzde sözcüğün kökünün isim mi yoksa fiil mi olduğuna bakmalıyız. * solu(fiil kökü) – k * git(fiil kökü) – dikçe * zor(isim kökü) – la-n-(ı)yor-du * yut(fiil kökü) – gın-mak * acı(fiil kökü) – t-(ı)yor-du

Hal ekleri: belirtme -i, yönelme -e, bulunma -de, ayrılma -den * horozun baş – ı(iyelik 3. tekil) – n – ı(belirtme durumu) * can – dan (ayrılma durumu) * yokuşun iniş – i(iyelik 3. tekil kişi) * yanın – da (bulunma durumu) * yer - i (belirtme durumu)

* sev-mek: isim-fiil eki(tüm fiilimsiler yapım ekidir, dolayısıyla fiilimsi eki alan her sözcük kesinlikle türemiştir. * kork-u(yapım eki)-lu(yapım eki) * yalın- ız(yapım eki)-lık(yapım eki) * büyü-k(yapım eki) * bur-uk(yapım eki)

Kök türü sorulduğunda kökün isim veya fiil oluşuna bakarız. * uyu-, ışı-, kız-, kork-: Fiil kökleri * çok: İsim kökü

* yağ-, gel-, çiz-, öl-: Fiil kökleri * mor: İsim kökü

* yaş(isim kökü) – a(isimden fiil türeten yapım eki) * iki(isim kökü) – z(isimden isim türeten yapım eki) * ağla(fiil kökü) – mak(isim-fiil yani yapım eki) * deli(fiil kökü) – lik(isimden isim türeten yapım eki) * dik(fiil kökü) – tir(fiilden fiil türeten yapım eki)

9. soru gibi düşünerek çözmeliyiz. * yarıs-ı(eleyici seçenek, iyelik 3. tekil kişi eki) * sabahlar-ı(belirtme), erken-den(ayrılma durum eki) * enerjiy-i(belirtme), nere-den(ayrılma durum eki) * kirliliğin-den(ayrılma durum eki) * kazanın-a(yönelme durum eki)

* şükür etmek: Yardımcı eylemle kurulan birleşik eylem. * uza(fiil kökü) – k(yapım eki): Türemiş isim. * aklım almıyor: Anlamca kaynaşmış birleşik eylem. * geç(fiil kökü) – me-miş-ti: Basit eylem. * anla- + -ebil(olumlusu anlayabilirdi): Kurallı birleşik eylem.