TYT Sosyal Bilgiler Deneme – Çözümlü – 1

Edvvard H. Carr'ın 'Tarih Nedir?" adlı kitabındaki tarihin tanımı insanların geçmişi sorgulayarak bugüne bir ayna görevi gösterir hale getirmesi ve geçmiş ile bugünün ilişkilenderilmesi istenmiştir. Bu nedenle B, C, D ve E şıkları yukarıdaki tanımın dışındadır. Cevap A

İnsanlık tarihi boyuncu göçler yaşanmıştır. Bir çok toplum mevcut yerleşkelerini değişik nedenlerle terk ederek başka yerlere yerleşmişlerdir. Türkler ise en çok göç eden topluluklardandır. Türk göçlerinin bir çok olumlu ya da olumsuz yönleri elbetteki vardır. En olumsuzu ise Türk tarihinin araştırmasının zorluğudur. Cevap D

Hz Ömer Dönemi, İslam Devleti'nin büyük oranda yapıldığı dönemdir. Hz Muhammed hem dini, hem siyasi, hem askeri hem de hüküm vericidir. Hz Ömer Dönemi'nde İslam toprakları genişleyip devletin işi artınca hem yönetimi kolaylaştırmak, hem de adaletin bağımsız bir şekilde yerine getirilmesi için çalışmalar yapılmıştır. Cevap B

Osmanlı Devletinde defterdarlar bugünkü anlamda maliye bakanı görevini üstlenmişlerdir. Hazine ile ilgili işleri yürütmek, devlet görevlilerine verilecek rütbe ve dirlikleri padişaha teklif etmek, bütçeyi ayarlamak gibi çalışmaları yapmaktadır. Osmanlı Devleti'nde defterdarların özel teşebbüse destek verme diye bir görevi yoktur. Özel teşebbüs Lonca teşkilatları tarafından denetlenir ve teşvik edilirdi. Cevap C

İslamiyet öncesi Türk Devletlerinde örfün temel alınması yazılı kuralların olmadığını, düzenli veraset sisteminin olmamasını taht kavgalarını ve yeni hükümdarın belirsizliğini, boy beylerinin yönetimde etkili olması hükümdarın yetkililerin , Devlet sisteminin tam olarak oturmadığı görülmektedir. Cevap E

Orta Çağın en etkin sınıfı papazlar ve din adamlarıdır.Afaroz, Enterdi, Endüljans gibi uygulamalarla toplumda korku ve dinsel etki sağlayarak egemen güç olmuşlardır. Ancak Rönesans ve Reform sonucunda papa ve kiliseye güvenin sarsılması ile bu üstünlüklerini kaybetmişlerdir.Ortaçağ'da krallara taç giydirmekle siyasal güç elde eden din adamları laik sistemlerin gelişmesiyle bu güçlerini de kaybetmişlerdir. Din adamlarının krallara taç giydirmesinin kaldırılmasıyla krallar papaların tesirinden çıkarak siyasal güçlerini artırmıştır. Cevap A

İstanbul Osmanlılardan önce de bir çok defa kuşatılmıştır.Bunun nedenleri dönemlerine göre değişiklik göstermektedir. Ancak Boğaza hakim olması, her dönem ticaret yolları üzerinde olması özelliği değişmemiştir.Osmanlı Devleti'nin İstanbul'u almak istemesi ise Bizans'ın sık sık şehzade kavgalarına karışması, Anadolu beyliklerini Osmanlıların aleyhine kışkırtması, (siyasi) Hz Muhammed'in "İstanbul'u fetheden komutan ne güzele komutan, O'nun askeri ne güzel asker" sözü (dini) İstantanbul'un kara ve deniz yolları üzerinde olması (doğu batı, kuzey güney ekseninde) ekonomik nedenlerdir. Cevap B

Osmanlı Devleti Selçukluların uyguladığı ikta sistemini geliştirerek tımar adı verilen bir toprak sistemi oluşturmuştu. Toprağın mülkiyetinin devlete ait olması özel mülkiyetin az olması bir kısım toprak ağalarının ortaya çıkmasını engellemiştir. Özellikle müsadere usulünün varlığı buna katkıda bulunmuştur. Mutlakiyet: Yönetimde tek kişinin söz sahibi olması Teokrasi: Din kurallarının yönetim de etkili olması Cumhuriyet: Halkın kendi kendini yönetmesi Meşrutiyet: Hükümdarın yanında meclisin olması Feodalite: Yarı bağımsız yönetim erki Cevap E

3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanı ile; Herkes kanun önünde eşittir. Mahkemeler herkese açık olacaktır. Kanun gücü her gücün üstündedir. 1856 Islahat Fermanıyla; Herkesin din ve vicdan hürriyeti sağlanacaktır. Gayrimüslimler de devlet memuru olabileceklerdir. Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır. Gibi kişi hak ve hürriyetleri geliştirilirken kanun üstünlüğü sağlanmıştır. Egemenliğin ulusa geçmesi ise 23 Nisan 1920'de Millet Meclisi'nin açılmasıyla ortaya çıkmıştır. Cevap D

Milliyetçilik akımı hem savaş başlangıcında hem de sonrasında etkisini göstermiş bir iki ülkeyle sınırlı olmamıştır. Hammadde ve pazar arayışı yayılması da bir çok devlet ve kıtayı etkilemiştir.Avrupa devletleri arasındaki ekonomik rekabet ve silahlanma yarışı da bir çok devletle ilgilidir. Alsas Loren ise Almanya Fransa arasındaki sorundur. Cevap E

1917 Bolşevik Devrimi ile Rusya I. Dünya Savaşı'ndan çekildi. 3 Mart 1918'de yaptığı Brest Litowsky Antlaşmasıyla Osmanlı Devleti'ne Elviye'yi Selase topraklarını iade etti. Rusya'daki yeni rejim batılı devletler tarafından tehlikeli görülmeye başlayınca Güney sınırını ve Boğazları güvence altına almak için Türk Kurtuluş Savaşı yıllarında Türkiye'ye destek verdi. Bunun nedeni de ortak düşmana sahip olmalarıydı. Ayrıca Rus Devrimi Çarlık'a karşı yapılmıştı. Türkiye'deki gelişmelerde saltanata karşı idi. Bu nedenle iç sorunları da benzeşiyordu. Cevap B

Mustafa Kemal 19 Mayıs 1919'dan itibaren Milli Mücadele'yi halka maletmeye çalışmıştır. Amasya Genelgesi'nde "Milletin geleceğini milletin azim ve kararı kurtaracaktır." demiştir. Mebusan Meslisi'nin üyeleri daha önceki seçimlerle oluşmuştur. Bu nedenle ulusal iradeye dayanmaktadır. TBMM'nin açılması seçimlerin yapılmasıyla ve İstanbul'dan gelenlerin katılmasıyla oluşmuştur. Cevap C

I. TBMM açıldığı sıralarda işgaller başlamıştı. Ancak Mustafa Kemal milleti idare edecek bir meclisin olmasını askeri örgütlenmeden daha önemli görüyordu. Bu nedenle Ankara'da yeni açılan Yeni Meclis bağımsız olmalıydı. Bir kısım vekillerin Osmanlı Padişahı ve Hükümeti'ne bağlı gibi görünmesi işi zorlaştırıyordu. İstanbul Hükümeti yok sayılarak Milli Mücadele bağımsız bir şekilde örgütlenecekti. Cevap E

Tevhiditedrisat Kanunu çıkartılarak eğitim ve öğretim birleştirilmiştir. Osmanlı Devleti Döneminde eğitim çok başlıydı. Cami, medrese ve vakıflar da eğitimin içerisinde yer alıyordu. Bu kanunla eğitim laikleştirilmiştir. Aşar (Öşür) vergisi Osmanlı Devleti Döneminde Müslüman halktan alınan (1/10) ürün vergisiydi. Savaş yıllarında halk yoksul düşmüş özellikle köylüler zor durumdaydı. Kaldırılarak halk rahatlatılmıştır. Halkçılığın bir tanımı da halkın refah ve mutluluğunun sağlanmasıdır. Saltanat yönetimin babadan oğula ya da soya geçmesidir. Saltanatın kaldırılması ve Cumhuriyetin ilanı ile halkın oy vererek kendini yönetecekleri seçmesi Cumhuriyetçilik ilkesinin zorunlu gereğidir. Cevap A

Cumhuriyetin ilk yıllarında halkın elinde yeterli sermaye birikiminin olmaması, okuma yazma oranının düşüklüğü ve yeterince tarım politikasının olmaması nedeniyle devlet kamunun acil ihtiyaçlarının giderilmesi için kendisi yatırım yapmak zorunda kalmıştır. Ayrıca okuma yazmayı artırmak için millet mektepleri açılmıştır. Çiftçinin üretiminin artması için tohum ıslah evleri kurularak ürün veriminin artması için ıslah edilmiş tohum dağıtılmıştır. Cevap E

İtalya ve Almanya'nın saldırgan tutum takınması Türkiye Boğazların denetiminin kendisine verilmesini istemiştir.İngiltere'nin de olumlu yaklaşması ile Boğazlardaki komisyon kalkmış ve tam egemenlik Türkiye'ye verilmiştir. Ticaret gemilerinin Boğazlardan serbestçe geçişi egemenlik ilkesine terstir. Bu madde diploması zaferi kazanıldığını göstermez. Cevap C

Türkiye Uluslararası barışı korumak için kurulan Milletler Teşkilatına 1932'de üye olmuştur. Ancak II. Dünya Savaşı'na engel olamayan Milletler Teşkilatı dağılmıştır. II. Dünya Savaşı'nın bitmesiyle Birleşmiş Milletler Teşkilatı kurulmuştur. Türkiye de bir çok ülke gibi bu teşkilatın üyesidir. Soruda verilen ülkelere barış gücü Birleşmiş Milletler Teşkilatının onayı ile olmaktadır. Cevap: B

"Rüzgarın hızlı estiği yerlerde basınç farkı çoktur." şıkkında bir dağılıştan bahsedilmemiş, neden - sonuç ilişkisi verilmiştir. Cevap: E

Soru kökünde karşılaştırma, verilen bilgilerle sınırlandırıldığına göre bu iki harita arasında göze çarpan farklılıkları tespit ederek çözüme başlamalıyız. II. haritada eş yükselti eğrileri arasındaki yükselti farkı daha azdır (10'ar metre). Bu durum ölçeğinin daha büyük olduğunu gösterir. Dolayısıyla A seçeneğine ulaşılabilir. II. haritada eş yükselti eğrilerinin uzanış düzeni I. haritaya göre çok daha sadedir. Bu durum yeryüzü şekillerinin daha az engebeli olduğunu gösterir. Burdan hareketle C, D ve E seçeneklerine ulaşılabilir. Bir bölgenin hangi yarım kürede yer aldığını tespit edebilmemiz için coğrafi koordinatların da verilmesi gerekir. Bu topografya haritalarında coğrafi koordinatlar verilmemiştir. Cevap B

Meltem rüzgarları gece - gündüz yön değiştiren, dünyanın günlük hareketine bağlı, etki alanı dar yağış getirmeyen bir rüzgar çeşididir. Meltemler, sadece kara ve deniz arasında değil dağ ve vadi arasında da etkilidir. Cevap: A

3. ve 5. bilgiler yanlıştır. Atmosferde en çok bulunan gaz azottur (% 78) (3. bilgi yanlıştır). Atmosferin kalınlığı Ekvator'da fazla, kutuplarda azdır (5. bilgi yanlıştır). Cevap C

30°C de maksimum nem 27 g. mutlak nem ise 20 g.'dır.sıcaklık 25°C'ye düştüğünde ise maksimum nem 23 g. olacağından yağış görülmez. Çünkü mutlak nem (20 g.)maksimum neme ulaşamamıştır. Diğer merkezlerde ise mutlak nem sıcaklık 5°C düştüğünde maksimum nemi geçecektir. Cevap A

Tsunami deprem çeşitlerinden biri değil deprem sonucu meydana gelen dev dalgalardır. İç kuvvetler orojenez, epirojenez, volkanizma ve depremler olarak 4'e ayrılır. Horst ve graben orojenik hareketler sonucunda oluşan yer şekillerindendir, antiklinal ve senklinal ise birer yapı tipidir. Transgresyon (deniz ilerlemesi) ve regresyon (deniz gerilemesi) epirojenik hareketler sonucunda görülür. Depremler volkanik, tektonik ve çöküntü (göçme) olarak 3 e ayrılır. Cevap D

Polye çözünme ile oluşan karstik şekillerden biridir. Cevap E

Akarsuların aşağı kesimlerinde daha çok su taşımalarında birçok kolla beslenerek aşağılara doğru akmaları etkilidir. İlkbahar mevsiminde akımın artmasında ise kar erimeleri etkilidir. Cevap B

Haritadaki bilgilere dayanarak sadece indirgenmiş sıcaklıklar hakkında yorum yapılabilir. Gerçek sıcaklıklar bilinmediğinden "Doğu Anadolu Bölgesi'nde gerçek sıcaklıkla indirgenmiş sıcaklık arasındaki fark en fazla buradadır."diyemeyiz. Cevap C

Kuzey Anadolu Dağla'rının kuzeye dönük yamaçları kıyıda yer aldığından yerleşmelerin yoğun olduğu alanlardır.Bu alanlarda denizin varlığı, kıyıda ulaşımın kolay sağlanması gibi özel konum şartlarından dolayı kuzeye dönük yamaçlarda yerleşmeler daha çoktur. Cevap A

Tablodaki bilgilere dayanarak en fazla sayısal nüfus artışının 1980 ile 1990 döneminde olduğuna (830 milyon kişi)ulaşılabilir. Diğer şıklara tablodaki bilgilerden ulaşılamaz. Cevap C

Yerleşmelerin dağınık değil toplu ve çok olması çevre sorunlarını beraberinde getirir. Dağınık yerleşmelerin olması çevre sorunu değildir. Cevap E

Doğal özelliklere göre oluşturulan bölge sınırlarındaki değişiklik hemen hemen hiç olmazken, insan faaliyetlerine göre oluşturulan bölge sınırları daha hızlı değişiklik gösterir. Sanayi bölgesi insan faaliyetlerine göre zamanla daha çabuk değişiklik gösterebilecek bölgedir. Cevap C

Kişinin verdiği bilgilere göre Başlangıç Meridyeni'nin doğusunda olduğundan Doğu Yarımküre'de, Ekvator'un güneyinde olduğu için de Güney Yarımküre'dedir. Güney kutbuna Ekvator'dan daha yakın olduğundan 45° Güney paralelinin güneyinde yer alacaktır. Bu yüzden B şıkkındaki 50° güney doğru cevabı oluşturur. Başlangıç meridyenine tarih değiştirme çizgisinden daha yakın olması 90° doğunun daha batısında bir yeri ifade eder (80° doğu ya da 10° doğu). Cevap B

Parçada bilimin gelişmesiyle birlikte evvelde felsefeye ait sayılan kimi özelliklerin bilimin alanına girdiği anlatılmaktadır. Eskiden felsefeye ait bilgi yapma etkinliğinin gerek bilimin öncüleri ve gerekse bilimde kullanılan deneysel yöntem ve ölçme aracılığıyla bilimin konusu haline geldiği hatta felsefenin bile bilimin verilerini gözardı etmemesi vurgulanmaktadır. Bilimsel bilginin öneminin artması felsefeyi önemsiz hale getirmemekte bunun yerine felsefenin sağlam temeller üzerine inşa edilebilmesi için bilimin verilerinden hareket etmesi gerekmektedir. Bu ise felsefenin bilimle bağını koparmaz tersine daha fazla bilime başvurmasına neden olur. Oysa B seçeneğinde söz konusu gelişmelerin felsefe ve bilim arasındaki bağı kopardığından söz edilmektedir ki bu paragraftan böyle bir sonuç çıkarmak yanlıştır. Cevap B

Parçada nesnellik bağının nasıl kurulabileceği, koşullan vurgulamış ve evren-tanrı arasında kurulmaya çalışılan nedensellik bağının haklı bir temele dayanmadığının altı çizilmiştir. Bu ise ilk neden kanıtı olarak da ifade edilen kozmolojik kanıtının haklılığını sorgulamaktadır. Anımsanacağı üzere her şeyin bir nedeni olduğundan kalkılarak en başta nedensiz bir nedene yani Tanrı'ya ulaşılmaktadır. Oysa ki Kant'a göre bu nedensellik kategorisinin kötüye kullanılmasıdır. Çünkü ancak iki deney verisi arasında neden-sonuç ilişkisi var olabilir. Oysa burada aklın bir verisi ile deney verisi bağlanmaya çalışılmaktadır. Cevap B

Parçada pozitivizme (olguculuğa) uygun bir görüş ifade edilmektedir. Pozitivizme göre bilimsel çalışmalar anlamlıdır. Fakat parçada da belirtildiği gibi olgusal alan dışında araştırma yaparak bilgi edinmeye çalışmak boş bir çaba olarak görülür yani olgusal alan dışında bilgi edinilemez. Cevap D

Orta Çağ, Eski Yunan Antik Çağ özgür düşünce ortamının olmadığı, felsefe ve bilimlerin dinin kontrolü altında olduğu, skolastik düşüncenin egemenliği, dolayısıyla inanca dayalı bilginin değerli kabul edildiği bir dönemdir. Cevap D

Parçada, günümüzde felsefenin, denetlenemediği için düşünürün anlamsız olarak gördüğü metafiziği dışlaması gerektiği vurgulanmıştır. Cevap C

Herakleitos evrende "karşıtların birliği" düşüncesinden hareket eder. Evrende her şey karşıtıyla birlikte vardır. Nesnelerin varlığı da karşıtların ve karşıtlar arası çatışmanın varlığına bağlıdır. Cevap A

Kant'ın görüşleriyle ilgili parçada ahlak yasasının varlığından, ödevin her çeşit duygunun ve özellikle de çıkar duygusunun ötesinde olduğundan ve ahlak yasasına boyun eğiş olduğundan bahsedilmektedir. Ancak tam tersi bir görüş olan "Evrensel ahlak yasasını reddetmek gerekir." yargısına ulaşılamaz. Cevap E

İktidarı kullanacak olanların halk tarafından belirlenmesi, iktidarı kullanma ve ayrılmanın kurallara uygun olarak gerçekleşmesi, seçimle gelen yöneticilerin yetkilerinin sınırsız olmayışı parçadan da çıkarılabilecek olan, demokratik otoritenin özelliklerindendir. Ancak geleneksel otoritenin bir özelliği olan "otoritenin kaynağı gelenekler ve inançlardır" ifadesi demokratik otoriteye ait bir özellik değildir. Cevap C

Güzeli her alanda ele alan estetik ile yalnızca sanatta güzelliği inceleyen sanat felsefesi farklı alanlardır. Yani doğal güzellik sanat felsefesinin ilgi alanında değildir. Cevap C